Miokard infarktından sonra stenokardiyası olan xəstələrdə immun iltihabi proseslər

N. Ə.  Pənahova; Adil Bəxşəliyev; R.F. Haciyev

doi:10.28942/acj.v10i2y2016.62

Abstrakt

Tədqiqat işinin məqsədi miokard infarktından sonrakı stenokardiyaların inkişafında immun iltihab reaksiyalarının rolunun müəyyən edilməsi olmuşdur. Bu məqsədlə tədqiqata ürəyin işemik xəstəliyindən (ÜİX) əziyyət çəkən 110 xəstə daxil edilmişdir . Ürəyin işemik xəstəliyi diaqnozu klinik-instrumental müayinələr əsasında verifikasiya olunmuşdur. İmmun iltihab reaksiyalarının immunoferment metodla təyin edilməsi üçün C-reaktiv zülal (C-RZ), proiltihab interleykinlər [İL] - İL-6 və şişlərin nekrozu amilinin (ŞNA-α) səviyyəsi müəyyən edilmişdir. Nəticə. Postinfarkt stenokardiyalar zamanı İL-6 səviyyəsinin artmasi , ŞNA-α hiperekspressiyası və S-RZ-in yüksək sintezi aşkar olunmuşdur. Sabit stenokardiya zamanı minimal immunoloji dəyişikliklər qeydə alınmışdır. ÜİX-nin destabilizasiyası və eləcə də ifadə olunma dərəcəsi miokard infaktinin agırlaşması ilə bağlı olan immun iltihab reaksiyalarının aktivləşməsi ilə xarakterizə olunur. İmmun iltihab reaksiyalarının qabarıq ifadə olunması miokard infarktının gedişatının proqressivləşməsi ilə assosiasiya olunur.

Əsas mətn

MI -agırlaşmaları olmadıqda kəskin agrı tutmaları 10 dəqiqədən bir neçə saata , maksimum hətta 2 günə qədər davam edir. Lakin bir çox xəstələrdə bu kimi əlamətlər 2-10 gün davam edir. Bu dövrdə nekroz sahəsi infarkt ətrafı toxumalara yayılaraq genişlənir.Bu vaxt adi gedişli və uzun sürən infarkt az fərqlənir. Lakin uzun sürən infarktdan o zaman danişmaq olar ki, yeni nekrotik ocaqların formalaşması üçün xəstələrdə stenokardiya agrılarının tutması 72 saatdan sonra yenidən başlasın. Agrı ilə bərabər başqa kliniki , EKQ və s. göstəricilərdə də reqressiv dəyişiklik meydana çıxır . Uzun sürən MI zamanı əsas kliniki əlamət hər bir anginoz agrı tutmasının bir neçə gün təkrar olmasıdır. Agrilar adi antianginal dərmanlar və nitropreparatlar ilə keçmir. Belə hal əsasən nekrotik prosesin subendokardial təbəqəyə yayılması zamanı meydana çıxır. Miokard infarktının residivləşməsi zamanı (uzun sürən MI) periferik qanda ferment aktivliyi yenidən yüksəlir (KFK,LDH,AsAT,Ti,Tt) və ya yüksəlmiş göstəricilər uzun müddət reqressiya etmir. Uzun sürən MI-nın əsas göstəricisi olan EKQ-də infarkt sahəsinin genişlənməsini əks etdirən əlamətlərin olması ,Q (QS- in formalaşmasının uzun çəkməsi, MI- nı əks etdirən aparmaların sayının artması, ST seqmentinin izoxətdən yuxarıda qalması və T dişinin neqativ dəyişməsidir.

ÜIX nin proqressivləsməsinin aydınlasdırılmasına yönəlmiş bir çox çalışmalarda bu xəstələrin təxmini yarısında xəstəliyin klassik risk faktorları ilə izah edilə bilməməsi və bütün qoruyucu tədbirlərə baxmayaraq xəstəliyin destabilləşməsinin hələ də problemli sahə kimi qalmagı, həllini gözləyən aktual məsələlərdən biridir. Buna görə də burada fərqli mexanizmlər , yeni risk faktorlarının araşdırılması və yeni müalicə yanaşmaları nəzərdən qaçmamalıdır.

Ürəyin işemik xəstəliyinin destabilləşməsi – aterosklerotik piləyin tamlığının pozulması və sonradan trombun əmələ gəlməsidir. Bu prosesdə makrofaqların fəallaşmasına və ateroma kapsulunun dağılmasına yardım edən immun iltihab reaksiyaları mühüm rol oynayır [1,2]. Hesab edilir ki, iltihab aşağı sıxlıqlı oksidləşmiş lipoproteidlərin (ASOL) damar divarında yığılmasına yardım edir və aterosklerotik piləyin destabilizasiyası və aterotrombotik ağırlaşmaların inkişafında mühüm rol oynayır [3]. İltihab prosesinin aktivliyinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilən geniş immunoloji markerlər spektrindən ən çox öyrəniləni kəskin iltihab fazası zülalları sinfinə aid olan C-reaktiv zülaldır (C-RZ) [4,5]. Həmçinin məlumdur ki, proiltihab sitokinlər endotel hüceyrələrin aktivləşdirilməsi və adgeziya molekullarının ekspressiyasının və endoteliumun protrombotik aktivliyinin induksiyası vasitəsilə aterosklerotik piləkdə yerli iltihabı dəstəkləyir [6].

Bununla belə, müxtəlif klinik gedişata malik ÜİX xəstələrində immun iltihab reaksiyalarının hemodinamik parametrlərlə əlaqəsinin qiymətləndirilməsinə dair yalnız ayrı-ayrı tədqiqatlar var [7,8]. ÜİX-nin şiddətlənməsi və destabilzasiyasında immun iltihab reaksiyalarının rolu müəyyən edilməmiş qalır.

Tədqiqatın məqsədi – ÜİX nin proqressivləşməsində , kəskin miokard infarktından sonrakı stenokardiyaların inkişafında immun iltihab reaksiyalarının rolunun müəyyən edilməsidir.

Material və metodlar
Tədqiqata ÜİX-nin müxtəlif formalarından əziyyət çəkən 110 xəstə (orta yaş 52.4 + 3,8 yaş) daxil edilmişdir. Xəstələrin 85-nə kəskin miokard infarktından sonrakı stenokardiya diaqnozu qoyulmusdur. Onlardan 44-ü kəskin miokard infartından (KMİ) sonrakı – erkən stenokardiya və 41 nəfəri isə MI-dan sonra gecikmiş stenokardiyası olan (I, II, III funksional sinif ) xəstə təşkil etmisdir . Müqayisə qrupunu infarktan sonrakı kardioskleroz diaqnozlu (6ay- 1 illik müşahidədə agırlaşmalarsız, kliniki stabil) 25 xəstə təşkil etmişdir. ÜİX diaqnozu klinik-instrumental məlumatlar əsasında qoyulmuşdur. Anginoz sindromun tipikliyi, sakit vəziyyətdə davam etməsi, sutkalıq monitorinq və veloerqometrdə (VEM) yüklənmə zamanı EKQ dəyişikliklərinin spesifikliyinə diqqət yetirilmiş; exokardioqrafiya (EXOKQ) məlumatları qeydə alınmışdır. II dərəcəli arterial hipertoniya, durğunluq ürək çatışmazlığı, ürək ritminin mürəkkəb pozuntuları, dekompensasiya olunmuş şəkərli diabet, ağır qaraciyər, böyrək, ağciyər və qan xəstəlikləri olan xəstələr tədqiqata daxil edilməmişlər. Tədqiqatdan aktiv iltihab prosesləri, onkoloji və immun patoloji xəstəlikləri olan xəstələr də çıxarılmışdır.

Xəstələr təsnifat üzrə [9] 2 qrupa bölünmüşlər: 44 nəfər – Mİ-dan sonraki erkən stenokardiyalı və 41 nəfər isə miokard infarktından sonrakı gecikmiş mərhələdə II və III funksional sinif qeyri stabil stenokardiyası (QSS) olan xəstələr təşkil etmişdir . QSS xəstələrinin tədqiqata daxil edilməsi kriteriyaları intensiv terapiya blokuna daxil olan zaman QSS-in sakitlik stenokardiyası (sürəklilik 10 dəqiqədən artıq, lakin 30-dan az); gərginlik stenokardiyası (əvvəllər stenokardiyaya səbəb olmayan yük zamanı) formasında klinik təzahürləri; EKQ-də ST seqmentinin depressiyası (0,1 mV-dən artıq) və/və ya EKQ-də yeni Q dişcikləri yaranmadan iki və ya daha çox aparmada T dişciyinin inversiyası şəklində ötücü dəyişikliklərlə birlikdə tutmaların sayının çoxalması olmuşdur.

KMİ dan sonraki erken stenokardiya diaqnozu 44 xəstədə ÜST kriterilərinə əsasən aşağıdakı əlamətlərin olduğu halda müəyyən edilmişdir: anginoz ağrılar > 30 dəqiqədən artıq davam etməsi , keçirilmiş MI-dan sonra yarımkəskin mərhələ olmasına baxmayaraq ST seqmentinin izoxətdə düşməməsi və ya ST seqmentinin depressiyasi (subendokardial isemiya ), T dişinin inversiyası , yaxud da His dəstəsinin sol ayaqcığının blokadasının kəskin inkişaf etməsi , T və I troponinlərinin səviyyəsinin yenidən yüksəlməsi. Sabit stenokardiya zamanı baza terapiyaya antiaqreqantlar, β-adrenoblokatorlar, angiotenzin çevirici ferment daxil edilmişdir; QSS zamanı əlavə olaraq antikoaqulyantlar təyin edilmiş, KMİ zamanı 26,6% hallarda trombolitik terapiya aparılmışdır.

Kontrol qrupuna VEM (gizli koronar çatışmazlığın istisna olunması üçün), EXOKQ (miokardın zədələnməsinin istisna olunması üçün), yuxu arteriyalarının dupleks skanı (koronar lokalizasiyalı aterosklerozun istisna olunması üçün), qanda lipidlərin tədqiqinin həyata keçirildiyi 15 sağlam könüllü kişi (orta yaş 49,9+6,2 yaş) daxil olmuşdur.
Stenokardiyalı xəstələrə ÜİX-nin verifikasiyası və fiziki yükə tolerantlığın müəyyən edilməsi üçün VEM aparılmışdır; Miokardın işemiya epizodlarının qeydə alınması üçün EKQ-nin sutkalıq monitorinqi keçirilmişdir. Ürəkdaxili hemodinamikanın tədqiqi xətti və həcm göstəriciləri, miokardın kütlə indeksi və sol mədəciyin remodelləşməsi parametrlərini Amerika exokardioqrafları cəmiyyəti tərəfindən tövsiyə olunmuş metodika ilə qiymətləndirməklə EXOKQ vasitəsilə yerinə yetirilmişdir.

İmmun iltihab reaksiyalarının xarakteristikası üçün qan zərdabında C-RZ, proiltihab (İL-6, ŞNA-α) sitokinlərin səviyyəsi “Proteinovıy kontur test “ sistemləri vasitəsilə immunoferment analiz metodu ilə öyrənilmişdir.

Məlumatların statistik işlənməsi “Microsoft Excel 7.0” və “Statistica for Windows 6.0” proqramlarından istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. Məlumatlar M+m şəklində təqdim edilmişdir. Miqdar kəmiyyətlərinin korrelyativ təhlili Pirson korrelyasiya əmsalının hesablanması ilə aparılmışdır. р<0,05 səviyyəsində fərqlər düzgün hesab edilmişdir.

Nəticələr
İstər I, istərsə də II qrup xəstələrində C-RZ səviyyəsi infarktdan sonrakı kardioskleroz diaqnozu olan xəstələrlə və saglam kişilərlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olmuşdur (cədvəl 1). MI-nın müxtəlif gedişatı olan xəstələrdə C-RZ konsentrasiyasının müqayisəsi zamanı ən yüksək göstəricilər ST elevasiyali kəskin miokard infartından sonra erkən stenokardiyalı xəstələrdə müşahidə olunmuşdur. C-RZ-nin maksimal kəmiyyətləri Dressler sindromu olan xəstələrdə qeydə alınmışdır, onların göstəriciləri nəinki kontrol qrupunun (5 dəfə) və sabit stenokardiyasi olan qrupun (3,2 dəfə) parametrlərini əhəmiyyətli dərəcədə üstələmiş, həm də istər I, istərsə də II qrupda olan xəstələrin göstəricilərindən nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənmişdir.

I və II qrup xəstələrində İL-6 göstəriciləri kontrol qrupundan 1,7 və 2,5 dəfə yüksək olmuşdur. İL-6 səviyyəsinin yüksəlməsi II-III sinif QSS zamanı qeydə alınmış , sabit və şiddətlənən stenokardiya xəstələrindəki analoji göstəricini aşmışdır. İL-6 səviyyəsinin olduqca yüksək səviyyəsi KMİ sonra ilk 14 gun müddətə qədər olan stenokardiya zamanı aşkar olunmuşdur: onun göstəriciləri sağlam şəxslər və infarktdan sonraki kardiosklerozlu xəstələrin parametrlərindən 3,6 və 2,6 dəfə yüksək olmuş, eləcə də I və II sinif QSS göstəricilərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmişdir. 3 cu sinif QSS və KMİ sonraki eken stenokardiyalı xəstələrdə aparılmış korrelyativ analiz zamanı İL-6-nın miqdarı və C-RZ səviyyəsi arasında gözlənilən sıx qarşılıqlı əlaqə müəyyən edilmişdir (r=0,56; р<0,01). Ağır gedişatlı QSS (II-III sinif) zamanı İL-6 səviyyəsi sabit stenokardiya və I sinif QS xəstələrinin parametrlərini əhəmiyyətli dərəcədə aşmışdır.
Qeyd; a -kontrolla fərqin əhəmiyyəti, b-infarktan sonrakı kardioskleroz ilə , c- Mİ sonraki gecikmiş stenokardiya ilə , d- stenokardiya I və II- III funksional sinif arasında (p<0,05 olduqda)

ŞNA-α miqdarı MI sonra II-III sinif stenokardiya zamanı kontrol qrupu ilə (2,5 və 4,0 dəfə; р<0,01) və infarktan sonraki kardioskleroz qrupu (1,5 və 2,5 dəfə; р<0,01) ilə müqayisədə nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək olmuşdur. Maksimal ŞNA-α kəmiyyəti Mİ sonra stenokardiyası olan 8 xəstədə (8%) Dressler sindromu zamanı müəyyən edilmişdir: onun miqdarı istər sağlam insanla, infarktdan sonraki kardiosklerozla və istərsə də I ,II-III sinif QS xəstələri ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olmuşdur. Korrelyativ təhlil zamanı ŞNA-α və İL-6 (r=0,39; р<0,05), C-RZ göstəriciləri (r=0,38; р<0,05) arasında asılılıqlar müəyyən edilmişdir. Beləliklə, kəskin miokard infarktindan sonrakı erken stenokardiya C-RZ, İL-6 in artmış sintezi fonunda inkişaf edən həddindən artıq yüksək ŞNA-α hasilatı ilə xarakterizə olunur.

Beləliklə, ÜİX-nin gedişatının destabilləşməsi və miokard infarktının agırlaşması iltihab əleyhinə sitokinlərin aktivliyinin boğulması fonunda inkişaf edən proiltihab sitokinlərin hiperekspressiyası və C-RZ səviyyəsinin yüksəlməsi ilə immun iltihab reaksiyalarını aktivləşməsi ilə xarakterizə olunur.

KKS-lu xəstələrdə iltihab əleyhinə sitokinlərin səviyyələrinin İL-6 və ŞNA-α hiperekspressiyası ilə müşayiət olunan azalması ÜİX-nin gedişatının ağırlığı ilə assosiasiya olunmuş və miokard infartindan sonraki erkən və III sinif QS zamanı daha nəzərə çarpan olmuşdur.

Müzakirə
Son illər ÜİX-nin gedişatının destabilləşməsində böyük əhəmiyyət immun iltihab reaksiyalarına verilir. Bu zaman mühüm rol hüceyrələrarası adgeziya molekulları və xemokinlərin, kəskin iltihab fazası zülallarının induksiyası ilə sitokinlər sisteminin fəallaşmasına ayrılır [3,4]. Bir sıra tədqiqatlarda sabit stenokardiya xəstələri ilə müqayisədə QSS-lı xəstələrdə C-RZ konsentrasiyasının yüksəlməsi müəyyən edilmişdir [10]. Bu fakt bizim tədqiqatımızda da təsdiqini tapmışdır. Tədqiqatlarda [11, 12] göstərilir ki, QSS zamanı həddindən artıq yüksək C-RZ hasilatı koronar aterosklerozun sürətli inkişaf riski ilə assosiasiya olunur (angioqrafiya məlumatlarına əsasən). Eyni zamanda, C-RZ sintezinin artmasının iltihabın fəallaşması ilə əlaqəli olmadığı və daha çox minimal proiltihab stimuluna “hiperimmun” cavabını əks etdirməsi haqqında məlumatlar var [10, 13].

Öncə göstərilmişdir ki, ürək əzələsinin nekrozu səviyyəsi KFK MB dinamikası və KMİ-nin yayılma dərəcəsi ilə korrelyasiya edən C-RZ sintezi üçün güclü stimuldur [5]. Bizim tədqiqatımızda ən yüksək C-RZ göstəriciləri də həmçinin kəskin miokard infarktının ilk sutkalarında və onun agırlaşmalarla gedən variantlarında qeydə alınmışdır. Ədəbiyyat məlumatları və şəxsi tədqiqatların nəticələri C-RZ səviyyəsinin artması və ÜİX-nin şiddətlənməsi arasında şəksiz əlaqəni göstərir, xüsusilə də, C-RZ-nin həmçinin aortadakı aterosklerotik piləkdə [4], koronar arteriyaların daxili qişasında və ürək əzələsində [4, 14] aşkar olunduğunu nəzərə alsaq. C-RZ-nin endotel hüceyrələrin membranında adgeziya molekullarının: ICAM-1, VCAM-1 və E-selektinin ekspressiyasının induksiyası ilə bağlı proiltihab effekti də məlumdur (in-vitro) [15]. Güman edilir ki, C-RZ ASLP-nin makrofaqlarla tutulmasının güclənməsi hesabına ksantom hüceyrələrin əmələ gəlməsində iştirak edə bilər [4]. C-RZ-nin patogenetik təsiri, göründüyü kimi, digər iltihab mediatorları, xüsusilə də C-RZ sintezinin əsas induktoru olan İL-6 ilə birlikdə gerçəkləşir. Məlumdur ki, İL-6 iltihabin inkişafında fundamental rol oynayır, onun həddindən artıq yüksək hasilatı bir sıra iltihab prosesləri, o cümlədən, ateroskleroz zamanı böyük əhəmiyyət kəsb edir [16]. İL-6 hasilatına İL-1, İFN-γ və ŞNA-α tərəfindən nəzarət olunur. Bizim tərəfimizdən miokard infartinin agirlasmasi zamanı İL-6 hiperekspressiyası müəyyən edilmişdir. Onun maksimal kəmiyyətləri II-III sinif QS və KMI nin ilk sutkalarin zamanı müəyyən edilmişdir. Əldə olunmuş nəticələr MI-nın ağırlaşmış gedişatlarının İL-6, C-RZ və troponin T səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlməsi ilə assosiasiya olunduğunu və İL-6 miqdarının troponin T və C-RZ göstəricilərindən daha sürətlə artdığını göstərən ədəbiyyat məlumatları ilə uzlaşır [4, 17].

Ədəbiyyatda ateroma əmələ gətirən hüceyrələrin ŞNA-α və İL-1β hasilatını induksiya etmək qabiliyyətinə malik olması və bu zaman endoteliositlər, hamar əzələ hüceyrələri, makrofaqların İL-10 hasil etməsi, ŞNA-α zülalının isə hamar əzələ hüceyrələri, makrofaqlar və T-limfositlər tərəfindən hasil edilməsinə dair məlumatlar var [3,7,18]. Tərəfimizdən göstərilmişdir ki, MI -dan sonra QSS və ya KMİ- digər residivlerinin gedişatı yüksək C-RZ və İL-6 hasilatı ilə müşayiət olunmuşdur.

İL-10 və ŞNA-α – aşağı (fizioloji) konsentrasiyalarda immun cavabı və toxuma homeostazının tənzimlənməsində mühüm rol oynayan, yüksək konsentrasiyalarda isə çoxsaylı sistemli və lokal effektlərə malik olan additiv aktivliklə qismən çarpazlaşan proiltihab sitokinlərdir. Bu effektlərin bir çoxu miokardın patologiyasının inkişafında mühüm rol oynaya bilir [19]. Bizim tədqiqatımızda KKS xəstələrində həddindən artıq yüksək ŞNA-α hasilatı müəyyən edilmiş, onun İL-6 və C-RZ səviyyələri aşkar olunmuşdur. Hesab etmək olar ki, ŞNA-α, İL-6 və C-RZ-nin eyni zamanda müəyyən edilməsi miokard infartinin residivlesmesi xəstəliyin gedişatın ağırlığı və proqnoz haqqında daha tam təsəvvür əldə etməyə imkan verəcək.

Proiltihab sitokinlərinin KKS-in ağır gedişatı ilə assosiasiya olunan yüksək hasilatından xəbər verən əldə olunmuş məlumatlar ŞNA-α, İL-6, İL-1β və C-RZ-nin hiperekspressiyasının ÜİX-nin klinik gedişatının formalaşması və şiddətlənməsində mühüm rolunu vurğulayır. Tədqiqatın nəticələri iltihab mediatorlarının təkcə qan plazmasında deyil, həm də funksiyaları pozulmuş miokardda da yüksək ekspressiyasını göstərən eksperimental işlərin məlumatları ilə uzlaşır [4, 20]. Eksperimentdə proiltihab sitokinlər, xüsusi olaraq ŞNA-α zülalının miokardın yığılmasının inkişaf edən zəifləməsi ilə remodelləşməsini induksiya etmək qabiliyyəti müəyyən edilmişdir [21].

İL-4 və İL-10 hüceyrə immun cavabını boğan iltihab əleyhinə sitokinlərə aiddirlər [19, 22]. İL-10 makrofaqların aktivliyini ləngidən amil kimi çıxış edir, proiltihab sitokinlərin (İL-1, İL-6, İL-8, İL-12, ŞNA-α) sekresiyasını zəiflədir, adgeziya molekullarının (ICAM-1) ekspressiyasını azaldır və fibrinolizi stimullaşdırır [23, 24]. Tərəfimizdən müəyyən edilmişdir ki, ÜİX-nin gedişatının destabilləşməsi proiltihab sitokinlər və C-RZ səviyyələrinin əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlməsi fonunda müşahidə olunur. Proiltihab və iltihab əleyhinə sitokinlərin konsentrasiyasının dəyişməsi ÜİX-nin gedişatının ağırlığı ilə korrelyasiya etmiş və II-III sinif QSS ve MI ilk sutkalari zamanı daha nəzərə çarpan olmuşdur.

G.Hansson [6] nəzəriyyəsinə əsasən, iltihab və sağalma prosesləri, proiltihab və iltihab əleyhinə sitokinlər arasında aterosklerotik piləyin aktivlik dərəcəsini müəyyən edən və ÜİX-nin gedişatına mühüm təsir göstərə bilən müəyyən balans mövcuddur.

Sabit stenokardiya zamanı proiltihab və iltihab əleyhinə sitokinlər arasında tarazlığı qoruyub saxlayan requlyator mexanizmlərin müəyyən kompensasiyası baş verir. Çünki İL-4 və İL-10 səviyyəsinin kompensator olaraq yüksəlməsi qoruyucu təsir göstərir və aterosklerotik piləyin aktivliyini tənzimləyərək, proiltihab sitokinlərin ekspressiyasının induksiyasının qarşısını alaraq ÜİX-nin şiddətlənməsini yubadir . Eyni zamanda requlyator sitokin şəbəkəsi sistemində balansın pozulması QSS və KMİ zamanı dəqiq izlənməkdədir.

İmmunorequlyasiya sisteminin sitokinlər ailəsinə aid qeyri-spesifik amilləri İL-4 və İL-10 səviyyələrinin azaldığı halda, hədəf-orqan və autoantigen determinasiya mənbəyi kimi çıxış edən miokardla münasibətdə destruktiv funksiyalar yerinə yetirən iltihab əleyhinə sitokinlərin artıq hasilini induksiya edən potensial autoreaktiv T-limfositlərin aktivləşməsinə gətirib çıxara bilir [25].

Müvafiq olaraq, aterosklerotik piləyin ÜİX-nin gedişatının destabilləşməsinə səbəb olan aktivləşmə mexanizmlərində proiltihab və iltihab əleyhinə sitokinlərin hasilatının tənzimlənmə amilləri böyük əhəmiyyət kəsb edir, sitokin şəbəkəsində balansın pozulması immun iltihab reaksiyalarının aktivləşməsinə gətirib çıxarır.

Yekun
ÜİX-nin gedişinin destabilizasiyası İL-6 və ŞNA-α hiperekspressiyası, yüksək C-RZ sintezi fonunda iltihab əleyhinə sitokinlərin aktivliyinin inhibisiyası ilə xarakterizə olunur. İmmun iltihab reaksiyalarının qabarıq ifadə olunması miokard infarktinın gedişatının ağırlığı ilə assosiasiya olunur. Miokard infarktından sonra QSS zamanı iltihab əleyhinə sitokinlərin miqdarının azalması fonunda İL-6 və ŞNA-α səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artması qeydə alınıb. Proiltihab sitokinlərinin maksimal səviyyələri KMİ –dan sonra erkən stenokardiyası olan xəstələrdə və Dressler sindromu zamanı aşkar olunub. Beləliklə, ÜİX-nin şiddətlənməsi və miokard infarktinin gedişinin proqressivləşməsi immun iltihab reaksiyalarının aktivləşməsilə dərin patogenetik əlaqədardır.

Şəkillər

Açar sözlər

İstinadlar

1. Ross R. Atherosclerosis - an inflammatory disease. N Engl J Med 1999;340:1 15-26.
2. Rader D.L. Inflammatory markers of coronary risk. N Engl J Med 2000;343:1 179-82.
3. Fuster V., Ross R., Topoi E.J., eds. Atherosclerosis and coronary artery disease. Philadelphia: Lippincott Raven Publishers; 1996.
4. Nasonov E.L. Immunoloqiceskie markerı ateroskleroza .Ter.arx ;2002;(5): 80-5.
5. Anzai Т., Voshikawa Т., Shiraki Н. et al. C-reactive protein as a predictor of infarct expansion and cardiac rupture after a first Q-wave acute myo¬cardial infarction. Circulation 1997;96:778-84.
6. Hansson G.K. Cell-mediated immunity in atherosclerosis. Curr Opin Li- pidol 1997;8:301-11.
7. VolkovV.I .,Serik S.A. Provospalitelnıe çitokiniIrastvorimayamolekulaadqezii -1 priişemiceskoybolezniserdca .Kardioloqiya 2002;(9):1 2-6
8. Zakirova A.N., Zakirova N.E. Sostoyanie sistoliceskoy funcii levoqo jeludocka I aktivnost provospalitelnix citokinov pri ostrom infarkte miokarda . Jurnal Serdecnaya nedostatocnost . 2005; (4):162-5.
9. BraunwaldE., Jones R.H., Mark D.B. et a!. Diagnosing and managing unstable angina. Circulation 1994;90:613-22.
10. Liuzzo G; Santamaria M, Biasucci LM, et al. Persistent activation of nuc¬lear factor kappa-B signaling pathway in patients with unstable angi¬na and elevated levels of C-reactive protein evidence for a direct proin¬flammatory effect of azide and lipopolysaccharide-free C-reactive pro-tein on human monocytes via nuclear factor kappa-B activation. J Am Coll Cardiol. 2007;49:185-94.
11. RebrovA.L., VoskoboyI.V. RolvospolitelıxIinfekcionnıxfaktorovvrazvitiiateroskleroza .Ter. 2004;(1 ):78-82.
12. Biasucci L.M., Liuzzo G.f Grillo R. et al. Elevated levels of C-reactive pro¬tein at discharge in patients with unstable angina predict recurrent in¬stability. Circulation 1999;99: 855-60.
13. Liuzzo G.# Biasucci L.M., Rebuzzi A.G. et al. Plasma protein acute-pha- se response in unstable angina is not induced by ischemic injury. Cir¬culation 1996;94:2373-80.
14. Ridker P.M., Glynn R.J., Hennekens C.H. C-reactive protein adds to the predictive of total and HDL cholesterol in determining risk of first myo¬cardial infarction. Circulation 1998;97:2007-1 1.
15. Peter K., Nawroth P., Conradt C. et al. Circulating vascular adhesion mo¬lecule- 1 correlated with the extent of human atherosclerosis in con¬trast to circulating intercellular adhesion molecule-1, E-selectin and thrombomodulin. Arterioscler Thromb Vase Biol 1997;17:505-12.
16. Papanicolaou D.A., Wilder R.L., Manolagos S.C. Chrousos G.P. The pa¬thophysiologic roles of interleikin-6 in human disease. Ann Intern Med 1998;128:127-37.
17. HeeschenС., Hamm C.W., Bruemmer J., Simoons M.L. Predictive va¬lue of C-reactive protein and troponin T in patients with unstable an¬gina: a comparative analysis. CAPTURE Investigators. Chimeric c7E3 Antiplatelet Therapy in Unstable angina Refractory to standard treat¬ment trial. J Am Coll Cardiol 2000;35:1 535-42.
18. Barath P., Fischbein M.C., Cao J. Detection and localization of tumor necrosis factor in human atheroma. Am J Cardiol 1990;65:297-302.
19. Yarilin A.A. Sistema citokinov I principi ee funkcionirovaniya v norme I pri pataloqii Immunoloqiya 1997;(5):7-13.
20. Torre-Amione G.f Karadia S., Lee J. et al. Tumor necrosis factor-a and tumor necrosis factor receptors in the failing heart. Circulation 1996;93:704-11.
21. Bozkurt B, Kribbs S.B, Clubb F.J. , et al. Pathophysiological ; relevant concentration of tumor necrosis factor-a promote progressive left ven¬tricular dysfunction and remodeling in rats. Circulation 1998;97:1382- 91.
22. Mallat Z, Besnard S, Duriez M, et al. Protective role of interleukin-10 in atherosclerosis. Circ Res. 1999;85:e17-24.
23. Pinderski Oslund LJ, Hedrick CC, Olvera T, et al. İnterleukin-10 blocks atherosclerotic events in vitro and in vivo. Arterioscler Thromb Vase Biol 1999;19:2847-53.
24. Paleev F.N.,Suckov S.V., et al. TNF-alfa I interferon –a u bolnıx miokarditom .Kardioloqiya 2004; (11 ):34-8.
25. H. Yamashita, K. Shimada, E. Seki, H. Mokuno, and H. Daida, “Concentrations of interleukins, interferon, and C-reactive protein in stable and unstable angina pectoris,” American Journal of Cardiology,2003 vol. 91, no. 2, pp. 133–136 View at Publisher • View at Google Scholar • View at Scopus